Fran Lebowitz: scherpzinnig, onverbiddelijk en actueler dan ooit

Op 20 september stond Fran Lebowitz op het podium van VIAGE in Brussel. De zaal was tot de nok gevuld voor de legendarische New Yorkse stem van sarcasme, stijl en sociale kritiek.

An Evening with Fran Lebowitz sloot perfect aan met de Internationale Dag van de Democratie die vijf dagen eerder werd gevierd. De legendarische New Yorkse auteur en sociale commentator bewees opnieuw waarom zij al meer dan vier decennia de ongekroonde keizerin van het sarcasme blijft. Ze stelde keihard de huidige politieke cultuur uit haar land in vraag, fileerde enkele privileges en legde genadeloos de hypocrisie bloot.

Lebowitz is een krachtveld

Vanaf het eerste moment was duidelijk: dit wordt geen avond vol licht entertainment of vrijblijvende anekdotes. Fran Lebowitz kwam, zag en sneed. In gedachten, in systemen, in mensen. Ze eindigde niet alleen symbolisch de zomer, maar ook het idee dat we in een comfortabele wereld leven. Een wereld waarin alles vanzelf werkt. “Zelfs een kleenex komt nog maar half uit de doos,” sneerde ze. Niet als grap, maar als symptoom. Van een samenleving die zijn greep verliest op efficiëntie, logica en eerlijkheid.

Democratie onder vuur

Bijzonder relevant in de context van de Internationale Dag van de Democratie waren Lebowitz' scherpe observaties over de Amerikaanse politiek. Zonder omwegen analyseerde ze de verkiezing van Trump: "Trump is verkozen op basis van racisme en vrouwenhaat."

Haar analyse ging dieper dan oppervlakkige politieke retoriek. Ze legde de historische wortels bloot. Samenvattend betoogde ze dat de republikeinen terug willen naar de tijd van voor de burgeroorlog. De geconfedereerde staten uit het zuiden stemmen republikeins en hangen Trump aan omdat ze nooit het verlies uit de burgeroorlog te boven kwamen. Verder beschreef ze hoe de verkiezing van Barack Obama de oude machtsstructuren op hun grondvesten deed daveren. En hoe Trump daar genadeloos op inspeelde — door niet te leiden, maar te verdelen. Tot die dag was het voldoende om een 'straight white man' te zijn om enige status te hebben. Nu rest er enkel frustratie omdat dit niet meer volstaat.

Deze observatie raakt de kern van veel hedendaagse democratische uitdagingen: de angst voor veranderende machtsverhoudingen en de weerstand tegen inclusiviteit die fundamenteel is voor een gezonde democratie.

Incompetentie als kwalificatie

Met haar kenmerkende humor hekelde Lebowitz ook de normalisering van incompetentie in de openbare besturen. Om toe te treden tot de administratie van Trump moet je volledig onkundig zijn, betoogde ze. Het is zoals het volgende zeggen:

'I have a leak in my kitchen. Do you happen to know someone who is not a plumber?' - Fran Lebowitz

Deze uitspraak illustreert perfect hoe democratische instituties kunnen worden ondermijnd wanneer expertise en ervaring niet langer worden gewaardeerd als kwalificaties voor openbare functies. De zaal lachte, maar niemand vergat de ernst onder de punchline.

Vooruitgang ondanks alles

In antwoord op een vraag uit het publiek erkende Lebowitz ook de vooruitgang die er is geboekt. Vrouwen en de LGBTQ-community hebben het nu veel beter dan in de jaren '60. Toen was gay zijn een misdaad en kon je er voor in de gevangenis belanden. Iets wat ze zelf ten alle tijden vermeed. Met haar kleine tengere gestalte zou ze het niet kunnen redden in een plek waar mensen zitten omwille van echte misdaden. Niemand zou daar op de loop gaan vanwege haar sarcasme, grapte ze.

De avond met Fran Lebowitz was inderdaad, zoals aangekondigd, ‘geen lezing maar een mentale workout, verpakt als satire.’ Met haar scherpe analyses hield Lebowitz de aanwezigen een noodzakelijke spiegel voor. Democratie draait niet alleen om stemmen, maar ook om kritisch denken, het doorprikken van hypocrisie en de moed om ongemakkelijke waarheden onder ogen te zien.

VIAGE als vrijplaats voor vrije denkers

Die avond  werd Theatre The Viage nog meer dan anders een veilige, maar ook scherpe ruimte. Waar het gesprek geen grenzen kende, waar ongemak welkom was, waar vragen mochten, ook al volgde er geen gemakkelijk antwoord. En waar een New Yorks icoon — openlijk lesbisch, briljant geformuleerd en stijlvol op haar eigen voorwaarden — bewees dat denken op hoog niveau nog steeds een publiek trekt. Een groot, uitverkocht publiek.

Bekijk alle artikels